نوروز و سیاست خارجی: نوروز به‌عنوان سرمایه مفهومی ایران

به گزارش خبرنگاران گروه فرهنگ، هنر و رسانه خبرگزاری گزارش خبر، نوروز، کهن‌ترین جشن ایرانی، نه‌تنها به‌عنوان یک آیین ملی، بلکه به‌عنوان یک ابزار دیپلماسی فرهنگی و سرمایه‌ی مفهومی ایران در سیاست خارجی شناخته می‌شود. مفهوم سرمایه‌ی مفهومی (Conceptual Capital) به مجموعه‌ای از ارزش‌ها، نمادها و سنت‌های فرهنگی اطلاق می‌شود که یک کشور از آن‌ها برای تقویت موقعیت بین‌المللی خود بهره می‌برد.

در این چارچوب، نوروز جایگاهی ویژه دارد؛ زیرا علاوه بر ایران، در کشورهای مختلفی چون افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، آذربایجان و حتی مناطقی از ترکیه و عراق جشن گرفته می‌شود.

این گستره‌ی فرهنگی، به ایران امکان می‌دهد تا از نوروز به‌عنوان یک ابزار دیپلماسی عمومی و افزایش قدرت نرم خود در منطقه و جهان استفاده کند (Hodgson 1974, 293؛ دهشیری ۱۳۹۸، ۵۴).

نوروز و دیپلماسی عمومی ایران

دیپلماسی عمومی به سیاست‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که از طریق آن‌ها یک کشور تلاش می‌کند تا تصویر مثبتی از خود در سطح بین‌المللی ارائه دهد. نوروز، به‌عنوان میراث جهانی ثبت‌شده در یونسکو، یکی از مهم‌ترین نمادهای فرهنگی ایران است که دولت جمهوری اسلامی ایران از آن برای تعامل با ملت‌ها و دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای استفاده کرده است (Griffiths 2016, 78؛ متقی ۱۳۹۹، ۸۸).

برگزاری جشن‌های نوروزی توسط سفارتخانه‌های ایران در کشورهای مختلف، نمایش آیین‌های سنتی، موسیقی، غذاهای ایرانی و اجرای مراسم نوروزی در سازمان ملل متحد، نمونه‌هایی از استفاده‌ی ایران از نوروز برای تقویت تصویر فرهنگی و تمدنی خود در سطح بین‌المللی است. همچنین، در سال‌های اخیر، نشست‌های دیپلماتیک با محوریت نوروز میان کشورهای حوزه‌ی فرهنگی ایران برگزار شده که نشان از اهمیت این جشن در سیاست خارجی ایران دارد (Hunter 2019, 102؛ قوام ۱۳۹۶، ۱۴۷).

نوروز و همگرایی منطقه‌ای

نوروز نه‌تنها یک جشن ایرانی، بلکه جشنی مشترک میان ملت‌های مختلف است. کشورهای حوزه‌ی تمدنی ایران، از جمله افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، و آذربایجان، هر یک برداشت و سنت‌های خاص خود را در این جشن دارند، اما پیوندهای فرهنگی آن‌ها با ایران از طریق نوروز حفظ شده است. این اشتراکات فرهنگی، فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا روابط خود را با این کشورها تقویت کرده و از نوروز به‌عنوان ابزاری برای همگرایی منطقه‌ای استفاده کند (Hodgson 1974, 295؛ طباطبایی ۱۳۹۴، ۸۳).

یکی از نمونه‌های برجسته‌ی این موضوع، اجلاس بین‌المللی نوروز است که در سال‌های اخیر با حضور سران کشورهای منطقه برگزار شده و به‌عنوان بستری برای گفتگوهای سیاسی و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. این رویکرد نشان‌دهنده‌ی آن است که ایران از نوروز نه‌تنها برای تحکیم هویت فرهنگی خود، بلکه برای پیشبرد اهداف ژئوپلیتیکی‌اش نیز بهره می‌برد (Griffiths 2016, 80؛ بشیریه ۱۳۹۷، ۶۴).

نوروز و قدرت نرم ایران

مفهوم قدرت نرم که توسط جوزف نای مطرح شد، به توانایی یک کشور در تأثیرگذاری بر دیگران از طریق جذابیت‌های فرهنگی و ارزشی اشاره دارد. نوروز یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت نرم ایران محسوب می‌شود، زیرا ارزش‌های انسانی مانند صلح، دوستی، نوگرایی و طبیعت‌گرایی را منتقل می‌کند. این ویژگی‌ها، نوروز را به ابزاری مناسب برای تقویت چهره‌ی ایران در افکار عمومی جهانی تبدیل کرده است (Hunter 2019, 120؛ دهشیری ۱۳۹۸، ۹۲).

در این راستا، جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر پیوندهای فرهنگی نوروز، تلاش کرده تا تصویری مثبت از خود در کشورهای همسایه و فراتر از آن ارائه دهد. برای مثال، ایران از نوروز برای تعاملات فرهنگی با سازمان‌های بین‌المللی، مانند سازمان ملل، یونسکو و سازمان همکاری‌های اقتصادی (ECO)، استفاده کرده است. این اقدامات نه‌تنها به حفظ و گسترش هویت فرهنگی ایران کمک کرده، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان یک بازیگر تأثیرگذار در منطقه تثبیت کرده است (Griffiths 2016, 85؛ قوام ۱۳۹۶، ۱۵۵).

نتیجه‌گیری

نوروز، به‌عنوان یکی از عناصر کلیدی هویت فرهنگی ایران، نقش مهمی در سیاست خارجی و دیپلماسی عمومی این کشور دارد. این جشن، با داشتن ریشه‌های تاریخی و فرهنگی مشترک در کشورهای مختلف، به ایران این امکان را داده است که از آن به‌عنوان سرمایه‌ی مفهومی برای تقویت روابط بین‌المللی، همگرایی منطقه‌ای و افزایش قدرت نرم خود بهره ببرد. در نتیجه، نوروز نه‌تنها یک سنت ملی، بلکه ابزاری استراتژیک در سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود.

منابع انگلیسی

Griffiths, Martin. International Relations: The Key Concepts. London: Routledge, 2016.

Hodgson, Marshall G. S. The Venture of Islam: Conscience and History in a World Civilization. Vol. 2. Chicago: University of Chicago Press, 1974.